Dijital ayak izlerinin yalnızca birkaç tıklamayla izlenebildiği bir çağda, gözetim teknolojisi iki ucu keskin bir kılıç haline geldi. Güvenliği artırıp hizmetleri iyileştirebilmesinin yanı sıra, gizlilik konusunda da önemli endişeler doğurur.
Bu alandaki en zorlu oyunculardan biri, gözetleme teknolojileri sınırların ötesinde erişim alanını genişleten, bireyleri takip eden ve dünya çapında birçok ülkede özgürlükleri kısıtlayan Rusya’dır.
Rus Gözetiminin Omurgası: SORM
Rusya’nın gözetleme yeteneklerinin merkezinde, ülkenin elektronik izleme aygıtını destekleyen Operasyonel Soruşturma Faaliyetleri Sistemi (SORM) yer alıyor.
1990’larda kurulan SORM, telekomünikasyon sağlayıcılarına, Rus yetkililerin hizmet sağlayıcıların bilgisi olmadan tüm telekomünikasyon trafiğine doğrudan erişmesine olanak tanıyan izleme ekipmanı kurmalarını zorunlu kılıyor.
SORM sistemi, her biri internet etkinliğinin, sosyal medyanın ve hatta coğrafi konum takibinin gerçek zamanlı izlenmesi de dahil olmak üzere gözetim kapsamını genişleten üç yinelemeyle (SORM-1, SORM-2 ve SORM-3) geliştirildi.
Bu sistemin etkileri derindir. SORM, yalnızca büyük miktarlarda kişisel verinin ele geçirilmesini kolaylaştırmakla kalmıyor, aynı zamanda bunu minimum düzeyde gözetimle gerçekleştiriyor ve bu da gücün kötüye kullanılması konusunda ciddi endişelere yol açıyor.
Bu aygıt, yaygın dijital gözetim için yasal bir çerçeve sağlayarak otoriter rejimler için bir model haline geldi.
Gözetim Teknolojisinin Küresel Yayılımı
Recorded Future’ın son raporları, Rus gözetleme teknolojilerinin sınırlarının ötesinde, özellikle Orta Asya ve Latin Amerika’da çoğaldığını gösteriyor.
Belarus, Kazakistan, Kırgızistan, Küba ve Nikaragua gibi ülkeler SORM tabanlı sistemleri benimseyerek devlet gözetim kapasitelerini önemli ölçüde artırdı.
Bu ulusların muhalefeti bastırmak ve siyasi muhalefeti izlemek için gözetim sistemlerini kullanma geçmişleri var ve bu da insan hakları ihlallerine ilişkin endişelere yol açıyor.
Citadel, Norsi-Trans ve Protei gibi Rus şirketleri, SORM çözümlerini bu ülkelere aktif olarak pazarlıyor, bölgesel ticaret fuarlarına katılıyor ve yerel düzenleme gerekliliklerini karşılamak üzere tasarlanmış özelleştirilmiş hizmetler sunuyor.
Insikt Group’un görüşleri, SORM teknolojisinin ihracatının genellikle Rus istihbaratıyla bağlantılı aracılar tarafından kolaylaştırıldığını ve bunun da küresel ölçekte veri gizliliğiyle ilgili riskleri artırdığını vurguluyor.
Uygulamalı Gözetim: Örnek Olay İncelemeleri
Beyaz Rusya
Belarus, Rus gözetim teknolojilerinin gücü pekiştirmek için nasıl kullanılabileceğinin çarpıcı bir örneği olarak duruyor. 2010 yılında SORM uyumlu donanımın kurulumunun ardından Belarus hükümeti hem vatandaşları hem de yabancı uyrukluları kapsamlı bir şekilde izlemeye başladı.
Raporlar, yetkililerin iletişimleri dinlemeden önce adli onay almasına yönelik herhangi bir yasal zorunluluğun bulunmadığını öne sürüyor; bu da siyasi muhaliflere ve aktivistlere yönelik taciz olasılığını önemli ölçüde artırıyor.
Kazakistan
Kazakistan da benzer şekilde, Ulusal Güvenlik Komitesi tarafından uygulanan ve iletişimi izlemek için gerçek zamanlı ağ erişimine izin veren düzenlemelerle SORM çerçevesini benimsedi.
Yetkisiz gözetleme raporları nadir değildir ve ifade özgürlüğü üzerinde caydırıcı bir etkiye yol açmaktadır. İsveçli telekomünikasyon şirketi Tele2, ülkeden çekilmeden önce faaliyetlerinde SORM kullanımının şeffaf olmaması konusundaki endişelerini dile getirmişti.
Küba ve Nikaragua
Küba’da hükümet, telekomünikasyon sağlayıcılarının kullanıcı verilerini saklamasını ve devlet güvenliğinin doğrudan erişimine izin vermesini gerektiren yasaları uygulamaya koydu. Rus teknolojilerinin etkisi, hükümetin iletişimi denetleme kapasitesinde açıkça görülüyor.
Nikaragua da, genellikle demokratik bir toplumun talep edebileceği kontrol ve denge mekanizmaları olmaksızın, hükümet gözetimini kolaylaştıran yasal yapılara sahiptir.
Rusya’nın Küresel Verilere Erişim Riski
SORM teknolojisinin yurtdışına konuşlandırılmasının en endişe verici yönlerinden biri, Rus istihbaratının ele geçirilen geniş veri depolarına erişme potansiyelidir.
Küresel telekomünikasyonun birbirine bağlı doğası, Rus SORM bileşenleriyle donatılmış sistemlerin yanlışlıkla Kremlin’e hassas bilgilere erişim izni verebileceği anlamına geliyor.
Bu teknolojilerin hem meşru güvenlik amaçlarına hem de devlet destekli casusluğa hizmet edebilen ikili kullanım doğası hakkında endişeler dile getirildi.
SORM teknolojisinin kullanıldığı bölgelerde faaliyet gösteren bireyler ve şirketler için gizlilik risklerinin azaltılması büyük önem taşıyor.
Uzmanlar, hassas bilgileri korumak için güvenli mesajlaşma uygulamaları ve sanal özel ağlar (VPN’ler) gibi şifreli iletişim yöntemlerinin kullanılmasını öneriyor.
Ev sahibi ülkelerdeki gözetim ortamının kapsamlı değerlendirmelerinin yapılması, kuruluşların yabancı operasyonlarla ilgili karmaşıklıkları ve riskleri yönetmesine de yardımcı olabilir.
Rusya’nın SORM modeli, diğer rejimler için sorunlu bir şablon görevi görüyor ve kişisel veriler üzerinde artan devlet kontrolüne yönelik bir eğilimi gösteriyor.
Hükümetlerin güvenlik aygıtlarını genişletme arayışında olduğu bir ortamda, küresel topluluğun gizlilik haklarını ve teknolojinin sorumlu kullanımını savunma konusunda uyanık kalması gerekiyor.
SORM gibi Rus gözetim sistemlerinin yükselişi, dünya çapında mahremiyete yönelik önemli ve büyüyen bir tehdidin örneğidir.
Bu zorlukların üstesinden gelmek, gelişen dijital ortam karşısında şeffaflık, hesap verebilirlik ve insan haklarına saygı ilkelerini desteklemek için koordineli bir çaba gerektirir.
ANY.RUN Threat Intelligence Lookup - Extract Millions of IOC's for Interactive Malware Analysis: Try for Free