Rus hükümeti Moskova’nın Şubat 2022’de tam ölçekli işgali başlatmasından bu yana Ukrayna’daki savaşla ilgili içerik nedeniyle 10.000’den fazla web sitesini yasakladı. Kara listede Facebook, Twitter, Instagram ve bağımsız haber kaynakları yer alıyor. Geçen yıl boyunca, ülke içinde yaşayan Ruslar, bilgi ablukasını delmek için VPN’ler gibi sansür atlatma araçlarına yöneldiler.
Ancak düzinelerce sanal özel ağ engellenip kullanıcıları ücretsiz bilgilere erişimlerini sürdürmek için çabalarken, yerel aktivistler ve geliştiriciler yeni çözümler buluyor. Bunlardan biri, ücretsiz, açık kaynaklı bir VPN istemcisi olan Amnezia VPN’dir.
Amnezia VPN’in kurucusu Mazay Banzaev, “Reklamını ve tanıtımını bile yapmıyoruz ve her gün yüzlerce yeni kullanıcı gelmeye devam ediyor” diyor.
Kullanıcıları engellenebilir şirket sunucuları üzerinden yönlendiren ticari VPN’lerin aksine Amnezia VPN, kullanıcıların kendi sunucularını satın alıp kurmalarını kolaylaştırır. Bu, kendi IP adreslerini seçmelerine ve engellenmesi daha zor olan protokolleri kullanmalarına olanak tanır.
Banzaev, “Rusya’daki ticari VPN’lerin yarısından fazlası, engellenmesi yeterince kolay olduğu için engellendi: Onları protokollerle değil, IP adresleriyle engelliyorlar” diyor Banzaev. “[Amnezia] tipik bir ticari VPN’den kat kat daha dayanıklı.”
Amnezia VPN, Google’ın bir yan kuruluşu olan Jigsaw tarafından geliştirilen ücretsiz ve açık kaynaklı bir araç olan Outline’a benzer. Amnezia, 2020 yılında Rus dijital haklar kuruluşu Roskomsvoboda tarafından desteklenen bir hackathon sırasında oluşturuldu. Banzaev, “işlerin daha katı bir sansüre doğru ilerlediği o zaman bile açıktı” diyor.
Rus yetkililer, 2017’de bu araçları düzenleyen bir yasa çıkarmak da dahil olmak üzere, yıllardır VPN’ler ve anonim proxy sunucuları gibi araçları kontrol etmeye çalışıyor. Ancak Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinden bu yana Kremlin, bilgileri kontrol etme çabalarını artırdı.
Rus birliklerinin Ukrayna’nın başkenti Kiev’e doğru ilerlemesinden sadece birkaç gün sonra Vladimir Putin, savaş hakkında “sahte” bilgi yaymayı suç sayan ve 15 yıla kadar hapis cezası veren yasayı imzaladı. Bağımsız haber kuruluşlarının çoğu artık engellendi, editörler ve gazeteciler hapse girerek Rusları devlet propagandasıyla baş başa bıraktı.
Roskomsvoboda’nın kurucu ortağı ve teknoloji geliştirme kuruluşu Privacy Accelerator’ın kurucusu Stanislav Shakirov, bu durumun VPN’leri ve diğer sansürü atlatma araçlarını daha da önemli hale getirdiğini söylüyor. “Rusya’daki internet kullanıcıları devlet bilgileri dışında bilgi almayı bırakırsa, mevcut rejimde değişikliğe yol açacak herhangi bir süreç umudumuz kalmayacak” diyor.
Kremlin baskısından elbette vazgeçmiyor. Eylül 2022’de, internet sansüründen sorumlu ana hükümet organı Roskomnadzor, ExpressVPN ve NordVPN dahil olmak üzere altı popüler VPN hizmetini engelleyeceğini duyurdu. Bunu Mart 2023’te, yerel istihbarat teşkilatlarına veri sağlamayı reddeden VPN’lerin Rusya’da engelleneceği duyuruları ve sanal telefon numaraları gibi anonimleştirme araçlarını kısıtlama önerileri izledi. İşgalden sonra Rusya’da popülaritesinde büyük bir artış gören mesajlaşma uygulaması Telegram, Aralık 2022’den bu yana sanal telefon numaraları sunuyor.