Yapay zeka (AI) firmalarının Norveç’ten kaçışı, hükümetin zaten zayıf olan yüksek teknoloji sektörünü sarsan tartışmalı Avrupa AI yasalarını kabul etme kararından duyulan korku nedeniyle hızlanıyor.
Avrupa Komisyonu (AK) üzerinde “yüksek riskli” yapay zeka sistemlerini düzenleyen katı kuralları durdurma yönünde baskı artarken, Norveç yapay zeka yasalarını aceleyle uygulama planlarına devam ediyor.
Hükümet, Norveç’in tüzüğünü, Norveç, İzlanda ve Lihtenştayn şirketlerinin Avrupa tek pazarına erişimini sağlayan AEA anlaşmasının ilkesi olan AB hukukuyla uyumlu tutma amacını açıkladı.
Ancak girişimcilere uygulanan yüksek vergiler ve AB düzenlemelerinin getirdiği yük nedeniyle yapay zeka girişimlerinin Norveç’ten kaçışı ve Norveç’in, Avrupa yasalarını uygularken AB’nin bile tasarlayabileceğinden daha katı kurallar ekleme eğilimi, yasanın daha fazla yapay zeka firmasını ayrılmaya zorlayacağı yönündeki korkuları artırdı.
Norveç’in yapay zeka endüstrisi, 1 milyar dolar değerindeki nadir bir Norge teknoloji girişimi “tek boynuzlu at” olarak kutlanan Gelato’nun, cezalandırıcı vergi yasalarından kaçmak için İsveç’e taşınacağını söylemesiyle sarsıldı. Geçen ay, en başarılı ikinci yapay zeka girişimi olan robotik firması 1X, Silikon Vadisi’ne taşınmanın en iyi yabancı mühendisleri işe alma girişimini baltalayan vergi yasalarını suçladı. Bu, Norveç’in en büyük yapay zeka firması Cognite’ın, Avrupa’nın durgun, düzenlenmiş pazarından daha hızlı büyüme arzusuyla ABD’ye taşınacağını duyurmasından sadece birkaç ay önceydi.
Bu arada, ünlü AI inşaat firması Consigli yaz aylarında, İskandinav ülkelerinde bulunan hareketsiz, kayırmacı iş ağları yerine, yeniliğe daha açık ve hızlı hareket eden işlerle yönlendirilmek için İngiltere’ye taşındığını söyledi.
Norveç teknoloji iş birliği Abelia’nın teknoloji politikası başkanı Ingvild Strand von Krogh, tüm bunların Norveç’in önerilen yapay zeka düzenlemesi hakkında endişelere yol açtığını söyledi: “Birçok şirketten, özellikle de başlangıç aşamasındaki şirketlerden, yapay zeka yasasının getirdiği yükün altında olmadıkları ve düzenlemelerin daha hafif olduğu ve sermayeye daha iyi erişimin olduğu Birleşik Krallık’a yöneldiklerini duyduk.
“Startup şirketlerinin Norveç dışında başka bir yerde faaliyet göstermesi bizim için endişe verici. Duyduğumuz bir şey var: Şirketler AB’nin teknoloji düzenlemeleri altında boğuluyor. Ancak çoğu, AB’ye satış yapabilmek için etik olmaya odaklanıyor” dedi.
Ulusal ve yabancı bilgisayar firmalarını temsil eden TEK Norge’nin kıdemli danışmanı Christopher Hof, düzenleyici bir kısıtlama korkusunun vergi sistemi nedeniyle halihazırda ülke dışına sürülen yapay zeka girişimlerini etkilediğini söyledi. TEK Norge bunun yeniliği bastırabileceğinden endişeliydi.
TEK Norge’nin istişareyle ilgili kapsamlı sunumunu yazan Hof şunları söyledi: “Aşırı düzenlemenin belirsizliğe yol açmasından korkuyoruz. İhtiyatlı bir iyimseriz; düzenlemeye ihtiyacımız var, ancak bu çok ileri gidebilir.”
“Bu, başarısızlık korkusunun uygulama isteğinden daha büyük olduğu GDPR uygulamasına benziyor. Toplumumuzun yenilikçiliği ve dijitalleşmesi, yanlış yapma ve büyük para cezaları alma korkusuyla engellendi. Çıkış vergisi gelmeden önce neredeyse işletme sahiplerinin ülkeyi terk ettiğini gördük.”
Norveç petrol zenginliğini, komşu İsveç’teki gibi girişimcilik kültürünü engelleyen devasa bir kamu sektörü ve sosyal güvenlik ağı oluşturmak için kullandı çünkü Hof, işiniz başarısız olursa “her zaman geri dönüp belediyede iş bulabilirsiniz” dedi.
Endüstrinin olgunlaşmamış gerçekliği
Norveç’in her iki büyük teknoloji birliği de yine de AB yapay zeka yasasını destekliyor. Abelia, Norveç yasalarının mümkün olduğunca AB’ye benzer olmasını istiyor, böylece firmalarının AB pazarına satış yapmasının engellenmemesi sağlanıyor. Hof, TEK Norge’un prensipte Yapay Zeka Yasasını desteklediğini, eğer Norveç’teki düzenleyiciler şirketlere ceza vermektense uyumlu olmalarına yardımcı olmak için daha fazlasını yaparlarsa, bunun geçen ay yapılan istişarede yapılan sunumlarda yaygın bir uyarı olduğunu söyledi.
Ancak Norveç’in yapay zeka endüstrisi, komşuları ve diğer zengin devletlerle karşılaştırıldığında henüz olgunlaşmamış durumda. Önde gelen yapay zeka firmaları, startuplar ve yatırımlar arasında ortak bir listede yer almıyor. OECD verilerine göre, İskandinavya yapay zeka firmalarına yapılan risk sermayesi yatırımı, Avrupa’nın en büyük ekonomileri arasında en düşük seviyede. Melek yatırımcı byFounders’ın Ocak ayında bildirdiğine göre, diğer gelişmiş ekonomilerin çok küçük bir kısmıdır ve kişi başına ölçüldüğünde ve İskandinav komşularıyla karşılaştırıldığında bile öyle kalmaktadır.
Norveç Ekonomi Okulu’nun (NHH) mayıs ayında yaptığı dönüm noktası niteliğindeki bir araştırmaya göre, çoğunlukla yeni kurulan şirketlerden oluşan ve büyük firmaların nadir olduğu Norveç’in yapay zeka endüstrisi, diğer firmaların yapay zeka sistemleri oluşturmasına ve dağıtmasına yardımcı olacak araçlar geliştirmeye odaklanıyor.
NHH inovasyon okulu başkanı ve ortak rapor yazarı Bram Timmermans, “Yapay zeka düzenlemesinin Norveç’te pek bir fark yaratacağını düşünmüyorum” dedi. “Geleneksel bir yüksek teknoloji sektörü yok. Temel, temel teknolojilere sahip çok fazla yüksek teknoloji firması yok. Bu, Norveç’in şimdiye kadar yaptığı bir şey değil. Halihazırda güçlü olduğu alanlara hızlı bir şekilde uyum sağlıyor.”
Norveç’teki yapay zeka firmalarının çoğunun petrol, balık, maden, enerji, lojistik ve imalat gibi kilit ulusal sektörlerde uygulamalı sistemler geliştirdiğini söyledi. Yapay zekâyla balık takibi yapan dünyanın en büyük 15 firmasının neredeyse tamamının Norveçli olduğunu söyledi. Cognite petrol ve gazdan geldi.
Hükümet, uygulamalı endüstriyel sistemler, robot bilimi, eğitim, sanat ve “etik” alanlarındaki yedi program için taahhüt edilen 1,3 milyar kr’yi (100 milyon £) aşarak ileri denizcilik teknolojisindeki küresel liderliğini korumak amacıyla geçen ay denizcilik yapay zekasına yönelik bir araştırma merkezi duyurdu. Bu planlar, ABD lideri OpenAI’nin ilk devasa Stargate veri altyapısı yatırımının Norveç’te olacağını duyurmasının arifesinde ortaya çıktı.
Bir gazetenin haberine göre, Rusya ile sınırında ve Kuzey Kutbu himayesindeki gerilimin artması ve savunma harcamalarının artmasıyla birlikte OpenAI’nin veri merkezi Norveç’in NATO savunma rolünü destekleyecek. Firma, yurtdışında sunulan kapasite fazlası ile Norveç’teki endüstriyel uygulamalara güç sağlayacak ve OpenAI’nin geçen ay İngiltere ile duyurduğu Stargate anlaşmasının 10 katı büyüklüğünde olacak.
Bu, Norveçli petrol şirketi Aker’in, Avrupa tarihindeki “şimdiye kadarki en büyük” ikinci risk sermayesi fonlama turunda Birleşik Krallık veri altyapısı şirketi Nscale’in baş yatırımcısı olmasından sadece birkaç hafta önceydi. Nscale, Stargate Norveç’i inşa ediyor; Aker ve OpenAI buna sahip olacak.
Bu arada Norveç’te yapay zeka düzenlemesine geniş bir destek var. Danimarkalı mühendislik firması Ramboll, tüketici düzenleyici kurumu tarafından kutlanan bir ankette, Norveçlilerin yaklaşık %70’inin katı yapay zeka kuralları istediğini söyledi. Ulusal seçimler, üç hafta önce vergi politikalarına ilişkin tartışmaların hakim olduğu ve muhalefetteki sağcı İlerleme Partisi’nin şiddetle karşı çıktığı Norveç’teki İşçi Partisi hükümetini yeniden göreve getirmişti.
Ancak İlerleme manifestosu katı yapay zeka kurallarını da destekliyordu. Parlamentonun Kamu Yönetimi Komitesindeki temsilcisi Erlend Wiborg, yazılı bir açıklamada yapay zekanın insan hakları ve mahremiyet ilkelerine sıkı sıkıya bağlı kalması gerektiğini söyledi. Yapay zekanın büyük ölçekte son derece ikna edici ve manipülatif dezenformasyon yayarak demokrasiyi zayıflatabileceğini ve ifade özgürlüğünü tehdit edebileceğini belirterek, Norveç’in müttefikleriyle uyumlu yapay zeka yasalarına sahip olması gerektiğini ekledi.
Şimdi düzenleme yapın, daha sonra yenilik yapın
Norveç’in yapay zeka şirketleri bu konu hakkında konuşmak konusunda isteksizdi. Ancak Norveç’in yapay zeka endüstrisiyle yakın bağları olan önde gelen bir isim, şirketlerinin henüz yeni kurulmuşken “muazzam derecede aptalca” servet ve çıkış vergileri nedeniyle caydırıldığını söyledi. Çıkış vergisi, ülkeyi terk eden herkesin kağıt üzerinde servetinin yaklaşık yüzde 40’ını talep ediyordu ve bu da dünya çapındaki yapay zeka firmalarının rekabet ettiği “yabancı yetenekleri çekmeyi imkansız hale getiriyordu”.
Norveçli bir yapay zeka şirketi, Norveç’in ünlü girişimlerine tek boynuzlu at veya buna yakın değer veren şirketler gibi ikinci tur yatırım finansmanını aldığında, kurucuları kağıt hisseleri üzerinden vergi ödemekle yükümlü hale getirdi. Önde gelen isim, aile bağlarının çoğu yapay zeka girişiminin Norveç’te kalmasını sağladığını söyledi. Ancak külfetli AB kurallarıyla ilgili tartışmaların alevlendiği “yüksek riskli” sistemleri satan pek çok kişi gözünü İngiltere ve ABD’ye çeviriyor. Ürünleri başarılı olursa daha sonra Avrupa’ya satış yapabilmek için gereklilikleri benimseyebilirler ve uyumluluk maliyetini karşılamaya yetecek kadar paraları vardır.
Önde gelen isim, AÇA’nın kuralları benimsemesinin yavaş olması nedeniyle Norveç’in kendi şirketlerine bu alanı verebileceğini söyledi. Norveçli yapay zeka firmaları, AB’ye satış yapmak istemedikleri sürece kurallardan muaf tutulacak, ancak Norveç, Ağustos 2026’da başlar başlamaz, Yapay Zeka Yasasının tartışmalı kısımlarını uygulamak için AEA anlaşmasını değiştirmeyi planlıyor.
Önde gelen isim, “Bu, Norveçli yapay zeka şirketlerine bu arada Birleşik Krallık şirketleriyle aynı ölçekte uygulanabilir ürünler geliştirme şansı vererek bu karışıklığın uygulanmasını iki yıla kadar geciktirebilirdi. Ancak açıkça hükümet bunu istemedi. Kimse bunun gerçekten iyi bir fikir olup olmadığını sormadı” dedi.
Teknoloji KOBİ sektörü derneği App Association’ın geçtiğimiz hafta düzenlemenin kendilerine pahalıya mal olduğunu, para, zaman ve caydırıcı gelenekler açısından pahalıya mal olduğunu iddia eden bir anket yayınladıktan sonra yaptığı açıklamada, hem Birleşik Krallık hem de AB firmalarının “şimdi düzenleme yap, sonra yenilik yap” hükümetleri tarafından baskı altına alındığını söyledi. Norveç’in sanayi kuruluşlarından da doğrudan yardım çağrıları geldi.
AkerBP’nin dijital baş sorumlusu Paula Doyle, Ocak ayında Cognite’a destek verirken, Avrupa’nın teknoloji ve yazılım sektörlerinin kuralsızlaştırmaya ihtiyaç duyması nedeniyle ABD’nin gerisinde kaldığını söyledi.